HEMİPLEJİ VE REHABİLİTASYONU (Serebrovasküler olay-SVO, beyin atağı, beyin krizi); tamamen klinik bir tanım olup WHO’ya göre vasküler orijinli, serebral fonksiyonun fokal bozukluğuna ait hızla gelişen ve 24 saatten uzun süren klinik nörolojik belirtiler olarak tanımlanır. Hemipleji ise bu nörolojik belirtilerin klinik görünümüne verilen isimdir.
Serebrovasküler olaylar için risk etmenleri:
- Yaş ve eş
- Pozitif ailesel öykü
- Irk
- Diabetes mellitus
- Geçirilmiş SVO
- Semptomsuz karotis yırtığı
- Hipertansiyon
- Kardiak kormorbiditi
- Geçici iskemik ataklar
- Yüksek hematokrit
- Ortak hücreli anemi
- Yüksek kolesterol / lipidler
- Sigara içmek
- Alkol kullanmak
- Oral kontraseptif
- Fiziksel inaktivite
- Şişmanlık
Geçici İskemik Ataklar: Beyin ve / veya beyin sapını içeren geçici fokal iskemik epizodlardır. %50 bir saat içinde, %90 dört saat içinde iyileşen ataklardır.
Serebral Enfarktüs: Kan akımının hücre yaşamı için gerekli kritik seviyenin altına düşmesini takiben beynin bir alanında iskemi ve nekrozla sonuçlanmasıdır.
Serebral Enfarktüs – Etyoloji:
- İskemik
- Tromboz
- Emboli
- Hemorajik
- Subaraknoid kanamalar
- Arteritler, kollajen vasküler hastalıklar
- İnfeksiyöz nedenler
- Toksik nedenler
- Tümör
- Travma
Stroka bağlı gelişen sendromlar:
- Bilinç bozuklukları
- Motor koordinasyon ve denge
- Tonus
- Duyu, propriosepsiyon, görme alanı
- Dil ve iletişim
- Apraksi
- İnkâr
- Kognitif fonksiyon
- Emosyonel labilite
- Motor kontrol ve güç
Tıbbi tedavi:
- Ventilasyon ve oksijenasyon
- 24 saat oral beslenme yapılmaz
- Pnömoni kontrolü (%10)
- Sıvı ve elektrolit dengesi
- 48 saat sonra kardiyak durumun değerlendirilmesi
- Kan basıncının sık kontrolü
- Derin ven trombozu (%33-75)
- Sekonder fatal pulmoner emboli
- Epileptik ataklar (%7.7-42.8)
Bakım:
- Hastanın yatakta pozisyonlanması
- Hasta ekstremitenin yastıkla desteklenmesi
- Supin pozisyonda başın yükseltilmesi
- Elastik çorap veya pnömatik kompresyon uygulanması
- İki saatte bir hastanın döndürülmesi
- Pasif ve aktif ROM egzersizleri
- Hasta omuza dikkat
- Hastanın yataktan çıkması için cesaretlendirme
- Gün içinde çok kez, 5-10 dakikalık sınırlı oturma
Rehabilitasyon:
- Sensorimotor ve fonksiyonel çalışma
- Geleneksel terapötik egzersiz programları
- Nöromüskuler fasilitasyon egzersizleri
- EMG biofeedback
- FES
- Bakım eğitimi
- Ekipman (AFO, ateller vs.)
- Konuşma ve dil bozuklukları
- Psikososyal değerlendirme
Akut Fazda Rehabilitasyon:
- Hemipleji’de klinik problemlerinin çoğu immobilizasyona ve hastaların dekondüsyonuna bağlıdır.
- Rehabilitasyon programına SVO sonrası mümkün olduğunca çabuk başlanmalıdır.
- Serebrovaskuler atağı takiben 1. ve 2. günlerde hastaya uygun pozisyon verilmeli, gelişebilecek deformite ve kontraktürlere karşı önlem alınmalıdır.
- Hemipleji rehabilitasyonu ilk günden itibaren başlar.
Erken Rehabilitasyonun Yararı:
- Ambulatuar kapasitede artış olur.
- Hastanede kalış süresi kısalır.
- Erken tedavi hem önleyici hem de terapötiktir.
- Hastanın kendine bakım aktivitesindeki bağımsızlık düzeyi artar.
Akut Fazda Rehabilitasyon Aktiviteleri-1
- Medikal problemlerin değerlendirilmesi ve düzenlenmesi
- İlaçların takibi ve uyumu
- Hidrasyon ve beslenmenin sağlanması
- İstirahat ve uykunun kolaylaştırılması
- Venöz trombo embolizm profilaksisi
- Uygun yatak ve sandalye pozisyonu ayarlanması
- Sık döndürme ve pozisyon değişiklikleri
- ROM egzersizleri
- Derin solunum ve öksürme egzersizleri
- Sık sık cildin gözlenmesi
- Yutmanın düzenlenmesi
- Emniyet tedbirleri
- Kateterin çıkarılması, mümkünse planlı, zamanlı tuvalet programı
- Barsak düzenleme rejimi
Akut Fazda Rehabilitasyon Aktiviteleri-2
- Sandalyede oturma
- Gözetimle yatak kenarında egzersizler
- Günlük yaşam aktivitelerini kendi kendine denemesi
- Mümkün olduğunda ayakta durma ve yürüme çalışılması
- Stroke, iyileşme ve kişisel bakım konularında eğitim programları
- İletişimin değerlendirilmesi ve çalışılması
- Hastaya psikolojik destek
- Aile eğitimi ve desteği
- Sosyal destek ve kaynakların değerlendirilmesi
- Devam eden rehabilitasyonun değerlendirilmesi
Egzersizler:
- Pasif ROM egzersizleri günde birkaç kez
- Hasta bilinci yerinde ise sağlam taraf dirençli egzersizlerle kuvvetlendirilir.
- Egzersizler, kontraktür ve yapışıklıkları önlemek, eklem hareket açıklığını arttırmak, proprioseptif duyuyu arttırmak, fleksiyon-ekstansiyon reflekslerini stimüle etmek, kas kuvvetini arttırmak, kas dengesizliğini gidermek için yapılır.
- Zamanla yatakta dönmeler, iple doğrulma gösterilir.
- Fleksibilite, kuvvetlendirme
- Endurans ve denge egzersizleri verilir.
Pozisyonlama:
Transferler:
Mobilizasyon:
Ambulasyon ve Egzersiz:
- Paralel barda ayakta durma
- Dizlerin fleksiyon ve ekstansiyona getirilmesi
- Önce normal, sonra hemiplejik tarafta denge eğitimi
- Ağırlığın tutulan bacağa aktarılması
- Vücut ağırlığının bir bacaktan diğerine aktarılması, arkaya öne kaydırılması egzersizleri
- Dört dayanaklı bastonla yürüme
- Tek bastonla yürüme
- Merdiven çıkma
- PNF uygulamaları
- Bobath uygulamaları
- EMG biofeedback
Hemiplejide en sık görülen fiziksel problemler:
- Omuz subluksasyonu
- Elin fonksiyon bozukluğu
- Genu rekurvatum
- Düşük ayak
Üst ekstremite ortez – omuz askısı:
Hemiplejik yürüme için cihazlama:
- Refleks AFO
- Kısa yürüme cihazı
Kalça kasları yetersizliği için baston (genellikle tripod) ile lateral destek sağlanır.
Hemiplejik hastalarada ortaya çıkabilecek komplikasyonlar:
- Tromboembolik hastalık
- Pnömoni
- Ventilasyon yetmezliği
- Hipertansiyon
- Ortostatik hipotansiyon
- Angina
- Konjestif kalp yetmezliği
- Kardiyak aritmi
- Diyabetes mellitus
- Tekrarlayan stroke
- Üriner enfeksiyon
- Mesane disfonksiyonu
- Barsak disfonksiyonu
- Bası yarası
- Dehidratasyon
- Malnutrisyon
- Disfaji
- Omuz disfonksiyonu
- RSD (Refleks Sempatik Distrofi)
- Depresyon
- Seksuel disfonksiyon
- Epilepsi
- Spastisite
- Kontraktür
- Santral post-stroke ağrı sendromu
- Düşmeler
- İlaç aşırı kullanımı
- Dekondüsyon
- Yorgunluk
- Uykusuzlık
Hemiplejide fonksiyonel kapasiteye (GYA) olumsuz yönde etkileyen faktörler:
- İleri yaş
- Hipertansiyon ve kalp yetmezliği
- Diabet
- Flask paralizi
- Oturma denge bozukluğu
- Görsel alan defekti
- İletişim ve algısal disfonksiyonu
- İdrar ve gaitada inkontinans
- Başlangıçtaki düşük GYA skorları
- Sağ hemipleji
- Sosyo-ekonomik düzeyin düşük oluşu
- Rehabilitasyona geç başlama