Osteoartrit, eklemlerde ve çevresinde dejeneratif ve enflamatuar patolojik değişikliklerle karakterize, multifaktöriyel etyolojili bir hastalıktır.
Her kesimden insanı etkileyen, acı veren, iş gücü kaybına, özürlülüğe yol açan, osteoartrit, yıllar boyu doğal yaşlanma, yıpranma hastalığı olarak kabul edilmiştir. Doğrudan ölümcül hastalıklara yol açmaması, daha ziyade emekli kesimi ilgilendirmesi gibi muhtemel nedenlerle, kanımızca olması gerekenin çok altında ilgi çekmiş bir hastalıktır. Bu kaderci görüş son birkaç yıldır terk edilmeye başlamıştır.
İnsan ömrünün uzaması, hasta ve hasta sahiplerinin, osteoartritde uygulanan cerrahi girişimlerin sayısının, etkinliğinin ve maliyetinin artması ile sigorta kuruluşlarının ve devletlerin ekonomik gidişi ile ilgili düşünceler, ilaç fabrikaları ile araştırma laboratuvarlarının dikkatini çekmiş ve hastalık üzerinde tekrar eğilmeye yönlendirmiştir. Gelişen teknoloji ve bilgi birikimi ekonomik ve toplumsal desteği arkasına alınca osteoartrit ile ilgili çalışmalar büyük hız kazanmıştır.
Osteoartritde yaygın patalojik değişiklikler, eklem bağ dokularında, özellikle eklem, subkondral kemik, eklem sıvısı ve kapsülde saptanır. Başlıca pataloji, eklem kıkırdağındaki ilerleyici kayıptır, buna eklem sıvısında hiyolurinik asidin depolimerize olması, subkondral skleroz, eklem kenarlarında osteoartrit oluşumu ve değişik oranlarda sinovit eşlik eder.
Osteoartroz; yani halk arasında tabiri ile “kireçlenme” ve tedavileri:
20’li yaşlardan itibaren başlayıp ölene kadar devam eden bir hastalıktır. Aslında kireçlenme (osteoartroz) hastalıktan ziyade fizyolojik bir durum olarak da kabul edebiliriz. Yaş ilerledikçe, nasıl saçlarımızda beyazlar, cildimizde çizgiler ortaya çıkarsa, eklemlerde de bozulmalar, değişiklikler oluşur. Kireçlenme, kadın erkek hepimizde ortaya çıkabilen bir durumdur.
20’li yaşlardan itibaren eklemlerde; kullanmaya bağlı olarak kireçlenme başlıyor ve bu zamanla ilerleyerek 40’lı yaşlarda belirtilerini gösteriyor. Şikayetler, kadınlarda, erkeklere oranla daha sık görülüp bunun sebebinin erkeklerin kas ve bağ dokusunun daha güçlü olmasından kaynaklandığı düşünülüyor.
Kireçlenmede değişiklikler nerede görülüyor?
Osteoartritde yaygın patolojik değişiklikler, eklem bağ dokusunda, özellikle de eklem, subkondral kemik, eklem sıvısı ve kapsülde saptanır. Başlıca olay eklem kıkırdağındaki ilerleyici kayıptır ve buna, eklem sıvısındaki hiyolurinik asidin muhteviyatının bozulması, eklem çevresindeki kemiklerin yapılarının bozulması küçük yeni kemik çıkıntılarının oluşumu eşlik eder.
Risk Faktörleri Nelerdir?
1- Genetik Faktörler: Aile kalıtım
2- Hormonal Faktörler: Diyabet, akromegali, gut vs.
3- Travmatik Faktörler: Meslek nedeniyle sıkça yapılan ağır kaldırma, yük taşıma, şişmanlık vs.
Kireçlenmenin Belirtileri:
- Ağrı: Hastanın hekime başvurmasını sağlayan başlıca şikayettir. Sızı şeklinde de ifade edilen ağrı küntdür, iyi lokalize edilemez. Başlangıçta hafif olan, ağrı, zamanla artarak, ufak bir harekette ve hatta dinlenme esnasında bile duyulmaya başlar. Tutulan ekleme göre bazı aktivite ve hareketlerle ağrı daha da artar. Örneğin, elin osteoartrozunda, elle bir şey sıkmak veya kavanoz kapağı açmak ağrılıdır.
- Tutukluk: Genellikle hastalar, sabah kalktıklarında veya gün içinde, hareketsiz kaldıkları zamanlardan sonra duydukları tutukluktan yakınırlar. Tutukluk da, ağrıda olduğu gibi hava değişiklikleri ile bağlantılıdır.
- Krepitasyon: Kıkırdak kaybı ve eklem yüzünün düzensizliği sonucu, eklemlerde görülen takır tukur seslerdir. En sık dizde, daha az kalçada duyulur.
- Hareket Kısıtlılığı: İleri dönemlerde ortaya çıkar.
- Lokal Hassasiyet
- Pasif Harekette Ağrı
- Eklem genişlemesi: Effüzyon,marjinal osteofitler ve kıkırdak proliferasyonundan dolayıdır.Eklem çevresinde kasların atrofisi de eklemi şiş gösterebilir.
- Deformite ve subluksasyonlar
Radyolojik bulgular:
- Eklem aralığında daralma: Kıkırdak dejenerasyonu ve kaybı sonucu gelişir.
- Subkondral Kemik Sklerozu
- Subkondral kemik kistleri: Birkaç mm-cm arasında değişen büyüklükte,oval veya yuvarlak şekildedirler.
- Osteofit
- Kemik Kollapsı: Basınç altında kalan segmentteki zayıflamış ve deforme olmuş trabeküllerin kompresyonu ile meydana gelir.
- İntraartiküler ossöz cisimler (eklem faresi): Osteokondral yüzeyin fragmantasyonu ile meydana gelir.
Osteoartrit Tedavisinin Esasları:
- Eğitim: Hastanın durumunun, hasta, yakınları ve bakıcısı tarafından çok iyi anlaşılmasının sağlanması ve hastaya nasıl yardımcı olabilecekleri konusunda bilgilendirilmeleri.
- Semptomların iyileşmesi: Ağrı, katılık ve diğer semptomları kontrol altına alarak hastada oluşturdukları risklerin önlenmesi.
- Handikapı minimal düzeye indirmek: Uygun rehabilitasyon teknikleri ile fonksiyonel yetersizlik ve handikapı minimal düzeye indirmek.
Osteoartrit tedavisinde uygulanan tedavi yöntemlerini 3 grupta toplayabiliriz:
- İlaç dışı tedavi
- İlaç tedavisi
- Cerrahi müdahele
Non Farmakolojik Tedavi:
- Ağrı: Sıcak ve soğuk uygulamalar, akupunktur, TENS, whirlpool, kanedyen desteği, bacak boyu eşitsizliklerinde tabanlık kullanımı
- Eklem Hareket Açıklığı Koruma: Fleksiyon, ekstansiyon, rotasyonel germe egzersizleri, yüzükoyun yatma
- Kas Zayıflığı ve Atrofisi: İzometrik egzersizler (abduktor ve kuadriseps)
- Günlük Yaşam Aktivitesi: Adaptif cihazlar, mesleki ve diğer günlük aktivitelerin düzgün yapılmasının sağlanması.
Ağrı kontrolünde fiziksel ajanlar:
Sıcak uygulama:
- Ağrı ve kas spazmı azalır, kollajen elastikiyeti artar, eklem hareket açıklığı kolaylaşır. Kas kontraksiyon yeteneği artar.
Krioterapi:
- Akut enflamasyonda dolaşımı yavaşlatır, ödemi ve ağrıyı azaltır. (Cold pack ve soğuk sprey)
Hidroterapi:
- Yer çekimini elimine ederek egzersize uygun ortam sağlar. Relaksasyon ve proprioseptif feed back sağlar. Venöz göllenme engellenir.
Elektroterapi:
- Analjezik amaçla orta ve alçak frekanslı akımlar kullanılır. En çok kullanılan modalite TENS’ dir. Diadinamik akımlar ve interferansiyel akımlar da kullanılmaktadır.
Masaj ve mobilizasyon:
- Eklem ve yumuşak doku mobilizasyonunun kısıtlı olduğu durumlarda aktif eklem hareket açıklığından daha fazla bir noktaya kadar eklemin zorlanması esasına dayanır.
- İnflamasyon varlığında uygulanmamalıdır.
- Kas spazmının çözülmesinde masaj faydalı olabilir.
Egzersiz:
- Afferent ağrı yollarının inhibisyonunu sağlar. Relaksasyona katkıda bulunarak ağrı- gerginlik kısır döngüsünü kırar.
- Egzersiz tedavisinde temel hedef fonksiyonu arttırırken ağrıyı azaltmaktır.
- İstirahat, gevşeme ve egzersiz dengesi iyi ayarlanmalıdır.
- Egzersiz ile eklem hareket açıklığı korunur ya da artar, kuvvet, endurans ve eklem stabilitesi artar, yorgunluk azalır ve iyilik hissi artar.
- Hareket, eklem ve kıkırdağın beslenmesi ve toksinlerin uzaklaştırılmasına katkıda bulunur.
- Akut inflamasyon varlığında ya da ciddi kas güçsüzlüğü varlığında yük taşıyan eklemlere major stres yükleyen egzersizlerden kaçınılır, pasif egzersizler ve istirahat önerilir.
Uygulanan egzersizler:
- İzometrik egzersizler: İmmobilizasyonu sürdürürken kasılma sağlar. Eklemde daha az mekanik stres oluşturur. İnflamasyon döneminde ve egzersizin başlangıcında önerilir.
- Dinamik egzersizler: Kronik dönemde önerilir. İzotonik ve izokinetik egzersizlerdir.
- Germe ve EHA egzersizleri: İnflamasyon varlığında dikkatli uygulanmalıdırlar.
- Su içi egzersizler: Yer çekiminin eliminasyonu ve suyun kaldırma kuvveti ile ekleme binen yük azalır. Kas güçsüzlüğü olan hastaların eğitiminde yarar sağlar.
- Aerobik egzersizler: Osteoartritli hastalarda endurans düşüktür. Yürüme, bisiklet, yüzme önerilir.
İş ve Uğraşı Terapisi:
- Günlük yaşam aktiviteleri ve iş aktivitelerine yönelik gerekli cihazlama için değerlendirilir.
- Eklem koruması ve enerji tasarrufu öğretilir. Hastanın tek katlı bir evde oturması ve ağrılı tırmanışlardan kaçınması önerilebilir.
- Tuvalet yükseltici oturaklar, çorap giyme için yardımcı cihazlar, banyo ve tuvalette yardımcı duvar barları konulması önerilir.
Yürüme transfer yardımcıları:
- Baston: Yük aktarımına en az katkıda bulunan araçtır. Hızlı mobilizasyona izin vermesi avantajıdır.
- Kanedyen ve Koltuk değneği: Bastondan daha stabildirler.
- Walker: En stabil olan yürüme yardımcısıdır. Mobilizasyonu en zor olandır.
Farmakolojik Tedavi:
- OA tedavisinde kullanılan ilaçlar, ilaç dışı tedaviye destek amacıyla verilir.
- Osteoartritde temel tedavi, ilaç dışı tedavidir. İlaç dışı tedavi ile ilaç tedavisi kombine edildiğinde daha iyi sonuç elde edilebilir.
- Osteoartriti önleyen herhangi bir ilaç tedavisi olmamasına rağmen eklem hasarını veya yan etkilerin gelişimini yavaşlatacak yöntemler denenmektedir.
İlaç Tedavisinde;
Steroid olmayan antienflamatuar ilaçlar (SOAEI)
Lizozomal enzimlerin serbest hale geçmesinin engellenmesi, lizozomal zarın stabilize edilmesi, prostoglandinlerin oluşumunun inhibe edilmesi, serbest hale geçmiş bulunan öteki enzimlerin (proteazlar,vs.) inaktive edilmesi yoluyla olmaktadır.
SOAEI’nin olumsuz etkileri;
- Protein sentezini inhibe ederler
- Kollajen sentezini inhibe ederler
- Proteoglikan sentezini inhibe ederler
Steroidler:
Eklem içine verilen steroidler, eklem metabolizmasını olumsuz yönde etkilemekte, mukopolisakkarit sentezini tümüyle durdurmakta ve proliferasyon olaylarını hızlandırmaktadır. Dolayısıyla eklemlerdeki dejenerasyonu arttırmaktadır.
İntraartiküler tedaviler:
- Glukokortikoidler
- Hiyalüronik asit
- Morfin